صادق آل محمد صلی الله علیه و آله*** سال « تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین»1401

شاه که از مخالفت های امام به شدت برآشفته بود در صدد رویارویی مستقیم با روحانیت برآمد تا آنها را مرعوب و وادار به سکوت کند.در روز 2 فروردین ماه 1342 که مصادف با وفات امام جعفر صادق (ع) بود مجالس متعدد عزاداری و روضه خوانی در شهر قم برپا شد و سخنرانان مذهبی به سخنرانی و روضه خوانی پرداختند.یکی از این مجالس در منزل امام بود.آن روز گروهی از سربازان گارد شاهنشاهی (گارد جاویدان) که به طور ناشناس و با لباس مبدل و کفش های سربازی با اتوبوس وارد قم شده بودند به مجلس روضه خوانی امام آمدند و سعی کردند با حرکات بی ادبانه ای مجلس را به هم ریخته و اغتشاش ایجاد کنند.امام به محض مشاهده این حرکات فورا توسط آقای شیخ صادق خلخالی به اطلاع حاضران رساند که چنانکه افرادی بخواهند اخلالگری نمایند، ایشان فورا به حرم مطهر خواهد رفت و مسائلی را که لازم بداند به اطلاع مردم خواهد رساند.با تهدید امام توطئه ماموران ناکام ماند; اما آنها بعد از ظهر آن روز در مجلس روضه خوانی و عزاداری که توسط آیت الله گلپایگانی در مدرسه فیضیه برگزار شده بود همان حرکات را انجام دادند و پس از برهم زدن مجلس به ضرب و شتم طلاب و مردم شرکت کننده در مجلس پرداختند.طلبه ها نیز با استفاده از سنگ و آجر و چوب به مقابله با کماندوها برخاستند.اما نیروهای مسلح که از قبل، مدرسه را در محاصره خود داشتند به کمک کماندوها شتافتند و طلاب و جمع کثیری از مردم بی گناه را به سختی مضروب و مجروح کردند و از هیچ گونه هتاکی به مقدسات اسلامی خودداری ننمودند.کماندوها پس از پایان ماموریت به صف ایستاده و شعار «جاوید شاه » - که شعار سربازان گارد بود - سر دادند. ⁽¹⁾

این درگیری تا ساعت 7 بعد از ظهر آن روز ادامه داشت و در پایان ماموران، لباسها، کتابها و بسیاری از لوازم و اثاثیه طلبه ها را در وسط صحن مدرسه به آتش کشیدند و سپس محل را ترک کردند.نظیر همین جنایت نیز در مدرسه علمیه طالبیه تبریز در همان روز صورت گرفت و بر اثر آن دهها نفر از طلاب، مضروب و مجروح شدند.

وقتی خبر جنایت ماموران شاه را به امام رساندند ایشان بلافاصله تصمیم گرفت به طرف مدرسه فیضیه حرکت کند.روحانیون و مردم حاضر در منزل که از احتمال گزند به ایشان نگران بودند با قسم دادن، مانع خروج ایشان از منزل شدند.برخی نیز که تصور می کردند ماموران به زودی به منزل امام حمله خواهند کرد در منزل امام را بستند.وقتی که ایشان متوجه شد با لحن تندی از آنها پرسید که «به اجازه چه کسی در را بسته اید؟» و سپس با ایراد سخنانی در آن شرایط وحشتزا، ضمن افشای ماهیت ددمنشانه رژیم شاه به مردم حاضر اعتماد به نفس داده و فرمود: ...ناراحت و نگران نشوید، مضطرب نگردید.ترس و هراس را از خود دور کنید.شما پیرو پیشوایانی هستید که در برابر مصائب و فجایعی صبر و استقامت کردند که آنچه امروز می بینیم نسبت به آن چیزی نیست. پیشوایان بزرگ ما حوادثی چون روز عاشورا و شب یازدهم محرم را پشت سر گذاشته اند.و در راه دین خدا یک چنان مصائبی را تحمل کرده اند.شما امروز چه می گویید؟ از چه می ترسید؟ برای چه مضطربید؟ عیب است برای کسانی که ادعای پیروی از حضرت امیر (ع) و امام حسین (ع) را دارند در برابر این نوع اعمال رسوا و فضاحت آمیز دستگاه حاکمه، خود را ببازند.دستگاه حاکمه با ارتکاب این جنایت، خود را رسوا و مفتضح ساخت و ماهیت چنگیزی خود را به خوبی نشان داد.دستگاه جبار با دست زدن به این فاجعه، شکست و نابودی خود را حتمی ساخت.ما پیروز شدیم.ما از خدا می خواستیم که این دستگاه ماهیت خود را بروز دهد و خود را رسوا کند.بزرگان اسلام، در راه حفظ اسلام و احکام قرآن کریم کشته شدند، زندان رفتند، فداکاری ها کردند تا توانستند اسلام را تا به امروز حفظ کنند و به دست ما برسانند.امروز وظیفه ماست در برابر خطراتی که متوجه اسلام و مسلمین می باشد برای تحمل هرگونه ناملایمت آماده باشیم تا بتوانیم دست خائنین به اسلام را قطع نماییم و جلو اغراض و مطامع آنها را بگیریم... ⁽²⁾

روز بعد نیز امام در دیدار با جمعی از مردم که در منزل ایشان اجتماع کرده بودند از آنان خواست تا «از مدرسه فیضیه دیدن نمایند و جنایات غیر انسانی دستگاه حاکمه را از نزدیک ببینند و نیز به بیمارستان ها سرکشی کنند و از روحانیان مجروح و مصدوم عیادت به عمل آورند تا دریابند که دستگاه حاکمه با روحانیت چه کرده است » . ⁽³⁾

شاه تصور می کرد با دست زدن به چنین جنایتی، مراجع - و در راس آنها امام - و روحانیت ترسیده و صحنه سیاست را ترک خواهند کرد و یا خواهد توانست که دست کم گروه بزرگی از علما و روحانیون را به انزوا کشانده و در میان آنها دو دستگی به وجودآورد.همچنین برای ایجاد وحشت بیشتر و جلوگیری از هرگونه واکنش مخالف و فریاد اعتراض آمیز علیه فاجعه فیضیه، رئیس شهربانی را نزد مراجع قم فرستاد و به آنان اخطار نمود که در صورت اظهار هرگونه مخالفتی کشته خواهند شد و منازلشان ویران و به نوامیسشان تجاوز خواهد گردید.ولی امام وی را نپذیرفت ⁽⁴⁾ و از این تهدیدها و وحشیگریها نهراسید بلکه با ایمان و اطمینان کامل به حقانیت مبارزه با شاه، همدلی و همدردی روحانیون را افزون ساخت.سخنان کوبنده امام در همان روز فاجعه فیضیه و نیز فردای آن، طلسم وحشت را در دلهای مضطرب شکست.

اقدام رژیم شاه در حمله به مدرسه فیضیه و طالبیه، در روز وفات حضرت صادق (ع)، موجی از خشم و انزجار و نفرت نسبت به رژیم در میان بسیاری از مردم متدین قم، تهران و سایر شهرها پدید آورد.نماز جماعت در مساجد تهران و بسیاری دیگر از شهرها به مدت یک هفته تعطیل شد ⁽⁵⁾ و مراجع نجف، کربلا و مشهد، و علما و جامعه روحانیت تهران و سایر شهرها و طلاب حوزه های علمیه سراسر کشور با صدور تلگرام هایی به مراجع قم، به ویژه امام، حمله به فیضیه را محکوم و رژیم را مسئول مستقیم و اصلی آن دانستند.مراجع نجف، آیات عظام: خویی و شیرازی، شاه را عامل اصلی آن جنایت قلمداد کردند ⁽⁶⁾ و آیت الله حکیم نیز طی تلگرامهای جداگانه به سی و دو نفر از مراجع و علمای ایران، ضمن ابراز تاثر شدید از واقعه پیش آمده، از آنان خواست تا دسته جمعی به عتبات عالیات مهاجرت کرده و از آن طریق رژیم را تحت فشار قرار دهند.اما مراجع قم: امام خمینی، آیت الله شریعتمداری و آیت الله گلپایگانی طی تلگرام های جداگانه به آیت الله حکیم مهاجرت را در آن شرایط به مصلحت ندانسته و موجب اضمحلال حوزه علمیه قم و دیگر حوزه های علمیه ایران و نابودی استقلال کشور دانستند ⁽⁷⁾.واقعه فیضیه بیش از پیش درستی روش انعطاف ناپذیر و انقلابی امام را در برابر رژیم شاه به اثبات رساند.

پس از حمله به مدارس فیضیه و طالبیه، رژیم شاه کوشید تا دست خود را در آن واقعه پنهان کند; لذا اعلام داشت که درگیری قم به واسطه نزاع میان گروهی از دهقانان موافق اصلاحات ارضی و گروهی از روحانیون مخالف اصلاحات روی داده که به فوت یکی از دهقانان منجر شده است! همچنین واقعه مدرسه طالبیه را به دلیل مخالفت گروهی از طلاب با حق رای به زنان دانست که موجب ناراحتی روشنفکران و بانوان شد و منجر به درگیری شدید با طلاب گردید که بر اثر آن دو نفر از عابران کشته و عده ای مجروح شدند! ⁽⁸⁾

علی رغم این سرکوبی و تبلیغات وسیع و پردامنه علیه روحانیت و مراجع و در راس آنها امام، گزارش های متعدد رسیده به ساواک حکایت از بی اعتمادی روز افزون مردم به رژیم و محبوبیت فزاینده روحانیون، به ویژه امام در میان گروه های مختلف جامعه داشت. بر اساس این گزارش ها با وجود کنترل فراوان نیروهای ساواک و شهربانی ⁽⁹⁾ ، اعلامیه های امام و دیگر مراجع به تعداد فراوان در بسیاری از شهرها و روستاها منتشر می شد، دهها هزار قطعه از عکس امام پشت پنجره های اتوبوس های شرکت واحد و ویترین های مغازه های تهران و شهرستانها نصب گردید ⁽¹⁰⁾ ، وجوهات زیادی توسط مردم به امام داده شد که به طلاب پرداخت گردید و بیشتر از وجوهات سایر مراجع بود، ⁽¹¹⁾ و بالاخره افراد سرشناس متعددی از اقشار و گروه های مختلف اجتماعی به دیدار امام و سایر مراجع آمده و با آنان اعلام بیعت و وفاداری می کردند که تا آن زمان بی سابقه بود.در میان این افراد تعدادی از پرسنل ارتش بودند که با وجود احتمال فراوان خطر جانی و از دست دادن موقعیت شغلی به دیدار امام شتافتند ⁽¹²⁾.

رژیم برای تضعیف موقعیت امام دست به یک سلسله اقدامات وسیع زد.از اینرو شاه که پس از حمله به فیضیه از سوی بسیاری از مراجع، علما، روحانیون و مردم، مسئول اصلی شناخته می شد، بیش از پیش در صدد بر آمد تا ضمن تهدید و تحقیر مراجع و علما، اقدامات به اصطلاح اصلاحی خویش را که از سال گذشته آغاز شده بود، مطابق موازین شرع وانمود کرده و خود را فردی متدین و معتقد به دیانت اسلام نشان دهد ⁽¹³⁾.شاه برای تحقیر و توهین روحانیون، دستور داد تا آنها را به سربازی ببرند ⁽¹⁴⁾ تعویض لباس و خدمت در ارتش شاهنشاهی برای بسیاری از طلبه ها گران بود ولی امام پیکی به سرباز خانه ها فرستاد و به طلبه ها پیغام داد که تزلزل به خود راه ندهید، شما سربازان امام زمان هستید، سربازان و درجه داران را نسبت به مظالم رژیم آگاه نمایید، خودتان را از نظر روحی و جسمی تقویت نموده و تعلیمات نظامی را با جدیت فراگیرید... ⁽¹⁵⁾

به مناسبت فرارسیدن چهلمین روز فاجعه فیضیه، امام طی اعلامیه ای خطاب به مردم ایران، مراتب اندوه و تاثر خود را از هتک حرمت روحانیون و حوزه های علمیه چنین ابراز داشت:

...جرم ما حمایت از اسلام و استقلال ایران است.ما برای اسلام این همه اهانت شده و می شویم.ما در انتظار حبس و زجر و اعدام نشسته ایم.بگذار دستگاه جبار هر عمل غیر انسانی که می خواهد بکند، دست و پای جوانان ما را بشکند، مریض های ما را از مریضخانه بیرون بکند، ما را تهدید به قتل و هتک اعراض کند، مدارس علم و دین را خراب کند، کبوتران حرم اسلام را از آشیانه خود آواره کند...

امام در ادامه این اعلامیه، با اشاره به این مطلب که از سربازی روحانیون ترسی نداریم، اعلام داشت که دست برادری به سوی پرسنل نجیب ارتش ایران دراز می کند.ما از سربازی فرزندان اسلام هراسی نداریم.بگذار جوانان ما به سربازخانه بروند و سربازان را تربیت کنند و سطح افکار آنان را بالا برند.بگذار در بین سربازان، افراد روشن ضمیر و آزادمنشی باشند تا بلکه به خواست خداوند متعال، ایران به آزادی و سربلندی نائل شود.ما می دانیم که صاحب منصبان معظم ایران، درجه داران محترم، افراد نجیب ارتش با ما در این مقاصد همراه و برای سرافرازی ایران، فداکار هستند.من می دانم درجه داران با وجدان، راضی به این جنایات و وحشیگری ها نیستند.من از فشارهایی که بر آنها وارد می شود مطلع و متاسفم.من به آنها برای نجات ایران و اسلام دست برادری می دهم.من می دانم قلب آنها از تسلیم در مقابل اسرائیل مضطر است و راضی نمی شوند ایران در زیر چکمه یهود پایمال شود...

در پایان نیز آمده بود:

مناسب است ملت مسلمان در ایران و غیر ایران در روز چهلم فاجعه بزرگ اسلام، یادی از مصیبت های وارده بر اسلام و حوزه های اسلامی بکنند و در صورتی که عمال دولت مانع نشوند مجالس سوگواری داشته باشند و بر مسببین این فجایع نفرین کنند ⁽¹⁶⁾.

متعاقب آن به مناسبت چهلم فاجعه فیضیه به دعوت امام مجلس ختمی در مسجد اعظم قم تشکیل شد و بسیاری از مردم و روحانیون در آن شرکت کردند.ولی رژیم از تشکیل مجلس ختم در تهران جلوگیری کرد; زیرا بیم آن داشت که وعاظ در این مجلس، شاه را به عنوان مسبب فاجعه، فیضیه معرفی و محکوم کنند.یک روز بعد و به مناسبت شروع دروس حوزه، امام بیانات مهمی ایراد کرد ⁽¹⁷⁾

امام در سخنان خود سال پیش را هم سال بد و هم سال خوبی دانست.سال بد، زیرا که به اسلام و قرآن و حوزه های علمیه حمله شد و هیات حاکمه «مفتضح » گردید و نیزسال خوب «برای اینکه روحانیت ارزش خود را به دنیا اعلام کرد» .ایشان تضعیف و نابودی حوزه های علمیه و انتقال مرجعیت از ایران به عراق را نقشه قدیمی رژیم، و ایجاد فاجعه فیضیه را تلویحا به دستور شاه دانست.

دستگاه شهربانی می گوید که سازمان امنیت; سازمان امنیت می گوید شهربانی; دوتایشان می گویند امر اعلیحضرت [است] .راست می گویند که امر اعلیحضرت است؟ اعلیحضرت با دیانت اسلام مخالف است؟ ...اگر مخالف است آن همه کسب و کرامت کجاست؟ اگر مخالف نیستند پس چرا جلوگیری نمی کنند از این وحشیگریها؟

سپس همکاری نزدیک ایران و اسرائیل را محکوم نمود و از تسهیلاتی که رژیم در اختیار چند هزار بهایی جهت شرکت در کنگره جهانی بهائیان در لندن قرار داده بود به شدت انتقاد کرد ⁽¹⁸⁾ و از این خیانت آشکار و ننگ بزرگ، و سکوت و بی تفاوتی مراجع و علمای ایران و عراق در برابر آن فریاد برآورد:

وای بر این مملکت، وای بر این هیات حاکمه، وای بر این دنیا، وای بر ما، وای بر این علمای ساکت، وای بر این نجف ساکت، این قم ساکت، این تهران ساکت، این مشهد ساکت.این سکوت مرگبار اسباب این می شود که زیر چکمه اسرائیل به دست همین بهایی ها، این مملکت ما، این نوامیس ما پایمال بشود.وای بر این اسلام، وای بر این مسلمین، ای علما! ساکت ننشینید، نگویید الان مسلک شیخ [عبد الکریم حائری] (رضوان الله علیه) [است]، و الله شیخ اگر حالابود تکلیفش این بود.امروز سکوت، همراهی با دستگاه جبار است...

در پایان خطاب به مراجع و علما فرمود:

اگر آقایان علمای اعلام، خطباء، طلاب، همه با هم همصدا بگویند که آقا ما نمی خواهیم که یهود بر مقدرات مملکت ما حکومت کند، ما نمی خواهیم که مملکت ما با مملکت یهود هم پیمان شود در مقابل پیمان اسلامی [رژیم چه می کند؟ ] ...مسلمین [ کشورهای عرب مسلمان منطقه] باهم هم پیمان می شوند آقایان [ رژیم شاه] با یهود هم پیمان می شوند! چه وضعی است این مملکت؟ اگر نوکر هستید چرا این قدر نوکر؟ ⁽¹⁹⁾

امام در نامه ای خطاب به علمای تهران، ابعاد دیگری از جنایات شاه را برشمرد و وظایف آنان را خاطر نشان ساخت.

حمله کماندوها و مامورین انتظامی دولت با لباس مبدل و به معیت و پشتیبانی پاسبانها به مراکز روحانیت، خاطرات مغول را تجدید کرد، با این تفاوت که آن ها به مملکت اجنبی حمله کردند و اینها به ملت مسلمان خود و روحانیون و طلاب بی پناه...اینان با شعار شاه دوستی به مقدسات مذهبی اهانت می کنند.شاه دوستی یعنی غارتگری، هتک اسلام، تجاوز به حقوق مسلمین، تجاوز به مراکز علم و دانش، شاه دوستی یعنی ضربه زدن به پیکر قرآن و اسلام...شاه دوستی یعنی تجاوز به احکام اسلام و تبدیل احکام قرآن کریم، شاه دوستی یعنی کوبیدن روحانیت و اضمحلال آثار رسالت.

حضرت آقایان توجه دارند اصل اسلام در معرض خطر است، قرآن و مذهب در مخاطره است.با این احتمال تقیه حرام است و اظهار حقایق، واجب «و لو بلغ ما بلغ » .

سپس جنایات و آدم کشیهای ماموران شاه را به شدت تقبیح نمود و به نام ملت ایران، علم را استیضاح کرد و ضمن پیش بینی آینده شوم کشور، تصمیم خود را بر ادامه مبارزه تا نیل به شهادت اعلام داشت. ⁽²⁰⁾

از سوی دیگر ساواک مرکز طی نامه «خیلی فوری » و «خیلی محرمانه » ای به ساواک قم دستور داد تا برای خنثی کردن فعالیت های امام «یک سلسله اقدامات و عملیات اساسی بدون تظاهر» به عمل آید تا طرفداران امام از اطراف ایشان پراکنده شوند ⁽²¹⁾.

چنانکه خواهد آمد ساواک قم مدتی بعد دست به اقداماتی زد که همگی به شکست انجامید.

همزمان با این دستور، تبلیغات علیه امام و مراجع بار دیگر از طریق رسانه ها شدت یافت.در اخبار و تفاسیر خبری رادیو صریحا به امام توهین شد که البته بدون واکنش نماند ⁽²²⁾.شاه و رسانه های ارتباطی با رهنمود ساواک می کوشیدند تا مالکان را محرک علما معرفی نموده و انگیزه علما را مخالفت با اصلاحات ارضی و اصلاحات اجتماعی شاه و در یک جمله: مخالفت با ترقی و پیشرفت به رهبری شاه و دفاع از فئودالیسم و ارتجاع معرفی نمایند ⁽²³⁾.بدین منظور برخی از اصناف به دستور ساواک اعلامیه هایی به طرفدارای از شاه و لوایح ششگانه و علیه «مخالفین اصلاحات ارضی » صادر کردند. ⁽²⁴⁾

با وجود این کوشش ها نظر سنجی ساواک در پایان فروردین ماه 42، حاکی از نفوذ و قدرت سیاسی چشمگیر امام در مجامع روحانی بود.در این گزارش آمده است: «اقدامات مخالفت آمیز چند ماه اخیر آیت الله خمینی و پیشقدمی مشار الیه در مخالفت با عملیات اصلاحی اعلیحضرت همایونی و دولت، موجب تمرکز قدرت های روحانی در اطراف وی گردیده و به خاطر همین مرکزیت هم اکنون حوزه های علمی مذهبی خارج از ایران نیز نامبرده را مشخص ترین رکن جامعه روحانیت می شناسند.تلگراف تسلی آمیز واقعه اخیر [ فاجعه فیضیه] از جانب آیت الله حکیم خطاب به وی، نتیجه همین شاخصیت اوست و خود وی نیز عملا داعیه مرجعیت دارد [! ]» . ⁽²⁵⁾

سخنان و اعلامیه های آتشین امام پس از فاجعه فیضیه نشان داد که امام نه تنها مرعوب اعمال رژیم شاه نشده بلکه مصمم تر از گذشته به مبارزه با رژیم ادامه داده و مستقیم و غیر مستقیم، شخص شاه را نشانه رفته است.صراحت گفتار، شجاعت بی نظیر و مواضع انقلابی امام سبب محبوبیت روز افزون امام در جامعه می گردید و اقشار و گروه های مختلف مذهبی از ایشان به عنوان مرجع مذهبی - سیاسی، تقلید و تبعیت نموده و مواضع و اقداماتشان را تایید می کردند ⁽²⁶⁾ همین امر موجب گردید تا برخی از مراجع و علما که با روش امام باطنا موافقت نداشتند برای حفظ حیثیت سیاسی واجتماعی خود ناگزیر به پیروی از روش امام در مبارزه با رژیم شوند. ⁽²⁷⁾

رژیم شاه می دانست که در صورت کوتاه آمدن امام، سایر علما نیز از ادامه مبارزه دست خواهند کشید، ولی چون امام حاضر به هیچگونه آشتی نبود لذا در صدد برآمد تا با یک «سلسله اقدامات و عملیات اساسی بدون تظاهر» ایشان را بتدریج منزوی و وادار به ترک مبارزه نماید ⁽²⁸⁾ از اینرو ساواک با همه امکانات وارد عمل گردید ⁽²⁹⁾ و از طرق مختلف هرگونه تماس امام را زیر نظر گرفت و در صدد اطلاع از برنامه ها و اقدامات آتی ایشان برآمد تا بتواند به موقع آنرا خنثی و یا مقابله نماید همچنین برای تضعیف و منزوی نمودن امام در کوتاه مدت دست به اقدامات زیر زد:

اول; چنانکه انتظار می رفت.ایجاد شکاف در میان امام و سایر مراجع و علما بود ⁽³⁰⁾ امام که اجمالا از ترفند رژیم آگاه بود کوشید تا با تشکیل جلساتی با مراجع قم و نیز ارسال نامه هایی برای مراجع تهران و نجف، آنان را نسبت به نقشه های ضد اسلامی شاه آگاه و هشیار نماید و آنان را به مبارزه ای گسترده با رژیم در ایام محرم دعوت کرد ⁽³¹⁾

دوم; انتشار اعلامیه هایی علیه امام توسط برخی از روحانیون وابسته به رژیم بود. ⁽³²⁾

سوم; بررسی ابعاد موقعیت امام و در حوزه و تبلیغ برای مراجع اعلم غیر سیاسی حوزه به جای امام بود ⁽³³⁾ ضمنا رژیم، پنج روز قبل از ماه محرم توسط دادسرای قم پرونده ای علیه امام به اتهام «اخلال در نظم عمومی » تشکیل داد و ایشان را برای ادای توضیحات احضارنمود که با بی اعتنایی امام و خشم بیشتر مردم و روحانیون نسبت به رژیم روبرو شد ⁽³⁴⁾

در همان ایام امام اعلامیه ای صادر کرد که در آن ضمن محکوم نمودن قوانین ضد اسلامی رژیم، از تسهیلاتی که برای دو هزار نفر از افراد فرقه بهایی برای مسافرت به لندن قائل شده و از کارشکنی هایی که در امور حجاج به وجود آورده بودند به شدت انتقاد نمود و بار دیگر خطر نزدیکی دولت ایران و اسرائیل را یاد آوری کرد و از همه مردم خواست از آن کار جلوگیری نمایند.در پایان نیز ضمن اعلام این مطلب که «امروز روزی نیست که به سیره سلف صالح بتوان رفتار کرد» تاکید نمود:

من مصمم هستم که از پا ننشینم تا دستگاه فاسد را به جای خود بنشانم و یا در پیشگاه مقدس حق تعالی با عذر وفود کنم.شما هم ای علمای اسلام مصمم شوید و بدانید پیروزی با شماست... ⁽³⁵⁾

با نزدیک شدن ماه محرم، رویارویی میان امام و شاه حتمی می نمود; زیرا ایام محرم و بویژه دهه اول آن، بهترین فرصت برای افشای جنایت رژیم و برنامه های ضد اسلامی او بود.از سوی دیگر پس از واقعه فیضیه تا ماه محرم، به مدت دو ماه، به دلیل کنترل شدید ساواک و شهربانی، بسیاری از وعاظ و گویندگان امکان نیافتند تا در منابر، جنایات رژیم را در واقعه فیضیه افشا کرده و از برنامه های ضد اسلامی او پرده بردارند. ⁽³⁶⁾

در همین مدت نیز شاه، نخست وزیر، مطبوعات، رادیو و تلویزیون گستاخانه به مراجع و روحانیون توهین می کردند; حتی شاه نسبت به یک سرکوب شدید و خونین هشدار داد ⁽³⁷⁾

پیش از آغاز محرم، امام خطاب به برخی از وعاظ خاطر نشان ساخت که بدون بیم و هراس از ماموران امنیتی و انتظامی از سیاست های ضد اسلامی رژیم شاه و همدستی آن با اسرائیل انتقاد نمایند و اظهار داشت که به دلیل حساسیت این ایام در صورتی که رژیم بخواهد از منابر وعاظ جلوگیری کند، وی و دیگر مراجع به شدت واکنش نشان داده و مردم را به قیامی عمومی علیه رژیم دعوت خواهند کرد که به نابودی رژیم خواهد انجامید ⁽³⁸⁾.امام ضمنا تاکید نمود که تا روز هفتم محرم مجالس وعظ و مراسم عزاداری به طور عادی برگزار شود و اگر تا آن روز دولت تسلیم نظرات مراجع نگردید و در خواست های آنان را اجابت ننمود در منابر و مجالس به شدت از رژیم انتقاد کرده و در مراسم عزاداری، نوحه ها و مرثیه ها را طوری سروده و بخوانند که خاطره فاجعه مسجد گوهرشاد و مدرسه فیضیه در اذهان مردم زنده شود. ⁽³⁹⁾

شهربانی کل کشور به مناسبت فرا رسیدن ماه محرم طی اطلاعیه ای ضمن تاکید بر «رعایت نظم و ترتیب کامل » در مراسم سوگواری، خاطر نشان ساخت که «...اعمال و تظاهراتی که شرع مقدس نیز آنها را تجویز نفرموده است به کلی ممنوع است و اگر اشخاصی مراسم مذهبی را وسیله اغراض شخصی قرار دهند شدیدا مجازات خواهند شد» . ⁽⁴⁰⁾

ساواک نیز متقابلا پیش از آغاز این ماه، عده ای از وعاظ را احضار نمود ⁽⁴¹⁾ و آنان را ملزم کرد در محافل و مجالس عزاداری از بیان سه مطلب خودداری کنند: 1- علیه شخص اول مملکت سخن نگویند; 2- علیه اسرائیل مطلبی گفته نشود; 3- مرتب به مردم نگویند که اسلام در خطر است ولی در بیان سایر مطالب آزادند!

امام پس از اطلاع از این حرکت مذبوحانه، اعلامیه ای «خطاب به وعاظ و گویندگان وهیات مذهبی » صادر کرد.در این اعلامیه التزامات ساواک را غیر قانونی و بی اثر و التزام گیرندگان را مجرم و قابل تعقیب دانست و با اشاره به گفته شاه که اکثریت قاطع مردم را پشتیبان اصول ششگانه خود می دانست، نوشت:

اگر این ادعا صحیح است ملت را این چند روز به حال خود واگذارند تا از پشتیبانی مردم متمتع شده، موافقت شش میلیونی به همه ملل جهان ظاهر شود، و الا اشاعه اکاذیب برای تشویق افکار عامه بر خلاف مصالح اسلام و مملکت، جرم و قابل تعقیب است.

همچنین بار دیگر خطر نفوذ اسرائیل و عمال آنها (بهایی ها) را در ارگانهای لشکری و کشوری یادآور شدند.

دستگاه جبار با تمام قوا با اسرائیل و عمال آنها (فرقه ضال و مضله) همراهی می کند.دستگاه تبلیغات را به دست آنها سپرده و در دربار دست آنها باز است ⁽⁴²⁾

در ارتش و فرهنگ و سایر وزارتخانه ها برای آنها جا باز نموده و شغل های حساس به آنها داده اند.

در پایان از وعاظ خواست که علی رغم میل رژیم، «خطر اسرائیل و عمال آن را» به مردم تذکر دهند و اظهار حقایق نمایند; زیرا «سکوت در این ایام، تایید دستگاه جبار و کمک به دشمنان اسلام است » . ⁽⁴³⁾

امام که از تهدید و ارعاب وعاظ توسط ساواک اطلاع داشت، طی نامه ای خطاب به واعظ شهیر آقای فلسفی، وظیفه سنگین الهی وعاظ را در آن روزهای حساس برشمرد.در بخشی از این نامه آمده است:

...امروز روزی است که حضرات مبلغین محترم و خطباء معظم، دین خود را به دین اثبات فرمایند.امروز روزی است که یا باید رضایت خداوند غفور را جلب نمایند یا خدای نخواسته به سخط ذات مقدسش مبتلا شوند.امروز روزی است که نظر مبارک امام زمان صلوات الله علیه به حضرات مبلغین اسلام دوخته شده است و ملاحظه می فرمایند که آقایان به چه نحو خدمت خود را به شرع مقدس ابراز و دین خود را ادا می فرمایند...

در پایان درخواست شده بود که برای تجدید ساختمان و تعمیرات مدرسه فیضیه علاقمندان کمک های نقدی خود را به حساب ویژه واریز نمایند ⁽⁴⁴⁾ ضمنا امام از آغاز دهه اول محرم در منزل خود مجلس روضه خوانی منعقد کرد که جمعیت انبوهی در آن شرکت می کردند.علاوه بر آن هر شب نیز به یکی از مجالس سوگواری محله های قم می رفت که با استقبال شایان مردم هر محل روبرو می شد.در این مجالس یکی از همراهان امام سخنرانی می کرد تا حضار را از جریانات و حوادث سیاسی که بر کشور و مردم می گذرد آگاه سازد.اقدام امام که تا آن زمان بی سابقه بود، موجب استحکام روابط عاطفی بیشتر مردم و ایشان گردید و به صورت پشتوانه مردمی نیرومندی برای ایشان در آمد.

پی نوشت ها:

1.به گفته تیمسار مبصر، معاون وقت رئیس شهربانی، این عملیات توسط سپهبد نصیری، رئیس کل شهربانی کشور، طراحی شد و علم آنرا پسندید و به تصویب شاه رساند.ر.ک.به: «در لباس های عادی با پوتین های نظامی » ، پیام امروز، سال دوم شماره هشتم، مهر 1376، ص 100.

2.صحیفه نور، جلد اول، ص 63.

3.بررسی و تحلیلی...جلد اول، ص 362; کوثر، جلد اول، ص 61.

4.امام در یکی از بیانات خود به این موضوع اشاره کرده و فرمود: «مردک [ شاه] می فرستد رئیس شهربانی را، رئیس این کومت خبیث را می فرستد منزل آقایان - ای کاش [او را] راه داده بودم تا آن روز دهنشان را خرد کرده بودم - که اگر نفستان در فلان قضیه در آید - اعلیحضرت فرمودند - اگر نفس شما در آید می فرستیم منزل هایتان را خراب می کنیم، خودتان را هم می کشیم، نوامیستان را هتک می کنیم.این وضع ماست با این اعلیحضرت!» صحیفه نور، جلد اول.ص 7.به نوشته آقای روحانی، رئیس شهربانی به همراه رئیس ساواک و فرماندار قم به منزل امام مراجعه کردند.بررسی و تحلیلی...، جلد اول، ص 399.

5.سند شماره 17; اسناد انقلاب اسلامی، جلد چهارم، ص 45.

6.همان، جلد اول، ص 80، 81، 82، 86، 87.

7.صحیفه نور، جلد 1، ص 78، 79; اسناد انقلاب اسلامی، جلد 5، ص 38- 40; جلد 1، ص 89- 91.

8.روزنامه اطلاعات، مورخ 6/1/42، پس از تعطیلات نوروزی، نوشت: «طی زد و خوردهای قم و تبریز 3 نفر کشته و عده ای مجروح شدند.گزارش رسیده از تبریز حاکی است که در اولین روز سال نو عده ای از طلاب علوم دینی اعلامیه هایی را که علیه بانوان و حق رای آنها صادر شده به در و به دیوار بعضی از معابر و خیابانها نصب کردند.این جریان باعث ناراحتی روشنفکران و بانوان شد...در این حوادث دو نفر از عابرین کشته شدند و عده ای نیز مجروح گردیدند..» .علم نیز طی مصاحبه ای اعلام کرد که میان روحانیونی که با اصلاحات ارضی مخالفند و دهقانانی که به قصد زیارت به قم رفته بودند نزاعی درگرفت و منجر به کشته شدن یک دهقان به دست طلاب گردید.همان; نهضت روحانیون ایران، جلد 3، ص 265.

9.کنترل به صور زیر انجام می شد:

الف.کنترل رفت و آمد افراد مظنون به منزل امام و سایر مراجع (سند شماره 18 و 19) ب.کنترل گاراژهای مسافربری و بازرسی بدنی افراد مظنون و دستگیری آنها (سند شماره 20) ج.کنترل نامه های پستی مشکوک (سند شماره 21 و 22) د.جلوگیری از توزیع اعلامیه های امام و مراجع در مساجد و محافل عمومی در شهرستانها (سندهای شماره 23 و 24) .

10.به عنوان نمونه ر.ک.به: سندهای شماره 25- 30.

11.به عنوان نمونه ر.ک.به: سندهای شماره 31 و 32.در برخی اسناد حتی نام وجوهات دهندگان و مبلغ وجوهات نیز دقیقا ذکر شده است.

12.در سند ساواک مورخ 21/2/42 آمده است: «یکی از مامورین ویژه که در مراسم بازدید طبقات مردم در منزل آیت الله خمینی در قم بوده مشاهده نموده است که سه نفر سرهنگ ارتشی با اونیفورم نظامی به ملاقات و دست بوسی آیت الله خمینی آمده و جمعا مبلغ 800 هزار ریال به عنوان سهم امام تحویل مشار الیه نموده اند» .سند شماره 33.متعاقب این خبر ساواک تهران دستور بررسی ماجرا و تعیین مشخصات افراد مزبور را نمود.سند شماره 34.چند روز پس از کسب این خبر، ساواک طی گزارشی از تشدید احتمالی فعالیت های امام و ارتباط گسترده ایشان با افسران ارتش خبر داد.پرونده امام، سند شماره 200- 292

13.شاه در روز 13/1/42 طی سخنانی در مشهد گفت: «باید احکام صحیح قرآن آنطور که هست به ملت مسلمان ایران بازگو بشود و حقایق اسلامی تشریح گردد...کسانی را که عامل ارتجاع هستند خوشبختانه تمام ایرانیان شناخته اند.بدیهی است که ملت هوشیار و با فراست ایران هیچوقت گول حرفهای این عناصر شناخته شده را نخواهد خورد و اگر لازم باشد بهتر آنها را معرفی خواهیم کرد» .همچنین در مراسم اعطای اسناد مالکیت به روستائیان خراسان اظهار داشت: «کوس آوازه این اقدامات [ اصلاحات ارضی] مسلما به مسافت های خیلی دوری برده می شود و شنیده می شود...البته تعجب نباید کرد که در میان این همه جمعیت، فرض کنید یک چند صد نفری هم نفهمند مطالب را، یک عده که اصلا قابلیت تفکر و فهم ندارند.اینها مغزشان و فکرشان جور دیگری کار می کند. به آنها «قشری » می گویند.به آنها لقب های دیگری هم می شود داد.طبیعت بیش از این به مغز فرسوده کهنه اینها اجازه درک و فهم نمی دهد...چرخ عظیم نهضت به گردش خودش در آمده است و هر مانعی که در مقابل یک همچنین پیشرفتی به سمت جلو باشد اثرش از مقاومت یک مورچه در مقابل یک لکوموتیو چندین هزار اسبی کوچکتر خواهد بود...این اقدامی که ما می کنیم پاک کردن اجتماع از این کثافات و از این اقدامات پشت پرده، بزرگترین ضامن دین و به خصوص آئین مقدس اسلام است [! ]» روزنامه خراسان، مورخ 15/1/42، گاهنامه پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی، جلد 2، [تهران، کتابخانه پهلوی، 1356؟ ]، ص 1633 و 1634.

14.از جمله روحانیونی که به سربازی اعزام شدند حجة الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی بود.برای اطلاع از خاطرات وی راجع به سربازی رفتن روحانیون، فاجعه مدرسه فیضیه و 15 خرداد و دیگر قضایای مربوط به نهضت، رجوع کنید به: «شهید مطهری آن طور که من می شناسم » ، یادنامه استاد شهید مرتضی مطهری، ج 2، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ص 1- 15.

15.حجة الاسلام هاشمی رفسنجانی در خاطراتش از فعالیت های خود و دیگر طلبه های اعزامی به سربازی - یک ماه و نیم پس از دستگیری که مصادف با شروع ماه محرم بود - چنین یاد می کند: «...محرم هم رسید و ما پنجاه [طلبه، پادگان] باغشاه را به صورت حسینیه و مسجد در آورده بودیم، عصر عاشورا وقتی که فرمانده نیروی زمینی از سربازخانه دیدن کرد وحشتش گرفت و دستور تعطیل مجالس «روضه خوانی » ما را داد.

اعلامیه های امام در آن روزها همه جای باغشاه دیده می شد و بر بدنه چادرهای میدان تیر چیتگر که یک هفته برای تمرین به آنجا رفته بودیم شعار «درورد بر خمینی، مرگ بر شاه » فراوان به چشم می خورد» .همان، ص 10.

16.صحیفه نور، ج 1، ص 82- 84.

17.پس از فاجعه فیضیه بسیاری از طلاب آن مدرسه و دیگر مدارس علمیه قم از بیم حملات بعدی کماندوها، به شهرهای خود بازگشتند و عملا حوزه به مدت چهل روز تعطیل شد.با آمدن تدریجی طلاب، دروس حوزه پس از چهل روز آغاز شد.تاریخ این سخنرانی امام در کتاب کوثر، جلد 1، ص 62، روز 12/2/42 آمده ولی در پرونده امام روز 25/2/42 نوشته شده است.ر.ک.به: پرونده امام، سند شماره 200- 318

18.روزنامه دنیا، سال نوزدهم، شماره 741، مورخ 7/2/1342 در صفحات اول و چهارم خود گزارش کوتاهی از این کنگره که قرار بود در لندن تشکیل شود درج کرد.در این گزارش بدون آنکه نامی از بهائیان برده شود از آنها به عنوان «یکی از فرقه های مذهبی » یاد شده بود.در قسمتی از این گزارش چنین آمده بود: «تا دیروز دو هزار نفر زن و مرد ایرانی وابسته به یکی از فرقه ای مذهبی بطور دستجمعی با هواپیمای شرکت میدل ایست، از مهرآباد عازم لندن شدند...فرقه مذهبی مزبور روز هشتم اردیبهشت ماه در سالن رویال آلبرت هال، اجتماع پانزده هزار نفری خود را بر پا می کنند و این اجتماع به منظور پایان برنامه دهساله و تعیین راه و رویه آینده می باشد...در فرودگاه لندن برای مسافرین ایرانی، راهنمایانی که به زبان انگلیسی آشنایی کامل دارند در نظر گرفته شده تا بین هتل های مختلف لندن تقسیم شوند.البته بانگ مرکزی به هر مسافر ایرانی پانصد دلار ارز به نرخ دولتی فروخت...قرار است در این کنگره 9 نفر از کسانی که از این به بعد باید فرقه مزبور را در تمام جهان اداره کنند به پانزده هزار شرکت کننده معرفی شوند.از 9 نفر مزبور 3 نفر ایرانی و بقیه امریکایی و افریقایی می باشند...» 19.کوثر، جلد 1، ص 67- 82. (تاریخ این سخنرانی در صحیفه نور (ویرایش جدید)، جلد اول، ص 65، روز 10/1/42 آمده که اشتباه است) .از اشارات امام به خوبی می توان دریافت که ایشان تحولات سیاسی منطقه را دقیقا پیگیری می نمود و از همکاری های همه جانبه ولی محرمانه رو به تزاید رژیم شاه با اسرائیل آگاهی داشت و این همکاری را مخالف اسلام و مصالح مسلمین و در مقابل اتحاد کشورهای عرب مسلمان منطقه می دانست.امام در همین سخنرانی از غفلت و بی اعتنایی اکثر مراجع و علمای ایران و عراق نسبت به خطر اسرائیل، آشکارا فریاد برآورد.اعتراض امام به یک معنا مبین آنست که مراجع و علما برخلاف ایشان تمایلی به ادامه مبارزه با رژیم شاه نداشتند و یا مسائلی مانند رابطه ایران و اسرائیل از چنان حساسیت و اولویتی برایشان برخوردار نبود تا با رژیم شاه معارضه نمایند که ممکن بود به حوادث دیگری همانند فاجعه فیضیه بیانجامد!

20.صحیفه نور، ج 1، ص 73، 75

21.سند شماره 35.

22.برخی از شنوندگان با ارسال نامه های اعتراض آمیز به وزیر مشاور و سرپست انتشارات و رادیو، مراتب اعتراض و انزجار خود را از اهانت برنامه های رادیو نسبت به مراجع، به ویژه امام، اعلام داشتند و خواستار رسیدگی فوری و رفع این اهانت شدند.سندهای شماره 36- 38.

23.هدف رژیم شاه از این اتهام آن بود تا حمایت و تایید کشورهای غربی و کمونیستی و نیز روشنفکران و زنان متجدد را در داخل کشور در مقابله با روحانیت به دست آورد.ساواک از آنرو که ساخته و پرداخته امریکا و محصول دوران جنگ سرد بود، مهمترین دشمن خارجی رژیم را، کمونیسم و بزرگترین تهدید علیه آنرا، شورش های دهقانی می دانست.لذا پس از اصلاحات ارضی - که با تایید شوروی و حزب توده مواجه شد - مهمترین دشمن رژیم را مالکانی قلمداد کرد که از اصلاحات ارضی، زیان فراوان دیده بودند و توسط روحانیون که آنها نیز اصلاحات اجتماعی شاه را به زیان خود می دیدند - مبارزه علیه رژیم را در پوشش مذهب آغاز کرده بودند.

ساواک از آغاز نهضت امام تا چند ماه پس از آن با همین ارزیابی نادرست در صدد کشف ارتباط مخالفت مراجع، به ویژه امام، با مالکان بود! و وجوهات شرعی مردم متدین را کمک های نقدی مالکان تلقی می کرد! (به عنوان نمونه ر.ک.به: سندهای شماره 39- 41) .به نظر می رسد وجود تعداد قابل توجهی از افراد موثر حزب توده که بعدا به خدمت ساواک در آمدند و سمت کارشناس و خبرچین داشتند - بنابر همان تحلیل های جزمی مارکسیستی - در این ارزیابی نادرست موثر بودند.

24.در سند ساواک همدان مورخ 29/2/42 آمده است: که آن ساواک «عده ای از سران اصناف [را] که با این ساواک همکاری دارند وادار نمودند [تا] اعلامیه هایی بر علیه اعلامیه های روحانیون در همدان چاپ و منتشر نمایند و در نظر است تعدادی از آنها را وسیله ساواک قم به آن شهرستان ارسال نمایند» .سند شماره 42 و 43.متعاقب آن تعدادی از اصناف همدان اعلامیه هایی در تایید شاه و محکومیت مخالفان اصلاحات صادر کردند.سند شماره 44.

25.سندهای شماره 45 و 46.در ذیل این سند و تایید مطلب آن نوشته شده است: «این مطلبی است که آشکار است ولی اگر به مرحله تعیین مرجع برسد شریعتمداری مخالفت خواهد کرد و از هم اکنون آثار آن به نظر می رسد» .

26.مامور ویژه ساواک نیز در گزارش مورخ 17/2/42 همین موضوع را تایید کرد.سند شماره 47.

27.به عنوان نمونه ر.ک.به: سند شماره 48.

28.سند شماره 35.

29.به عنوان مثال ساواک قم به پزشک امام دستور داد تا به ایشان توصیح نماید که «احتیاج زیادی به استراحت داشته و از ملاقات با اشخاص و فعالیت های فکری خودداری نمایند» ! سندهای شماره 49 و 50.از آن پس با نزدیک شدن ماه محرم ماموران مخفی ساواک - که به احتمال فراوان ملبس به لباس روحانی بودند - در ملاقات های عمومی و خصوصی امام حضور یافته و ملاقات ها، گفتگوها و حتی مکاتبات ایشان را با سایر مراجع و علما فورا به ساواک گزارش می دادند که در اسناد بعدی خواهد آمد.

30.ساواک کوشید مستقیما و یا از طریق عوامل خود در صدد دلجویی، تحبیب و حتی تهدید مراجع برآید و آنان را از ادامه مبارزه علیه شاه منصرف نموده و یا به اتخاذ روشی ملایم و مستقل از امام که معطوف به عملکرد دولت باشد وادار نماید.از همین رو رئیس شهربانی قم در روز 18/1/42 با آیت الله شریعتمداری دیدار و گفتگو نمود.آیت الله شریعتمداری قول داد که «در آینده هیچگونه فعالیت و تحریکاتی علیه دولت و لوایح ششگانه ننموده و اعلامیه ای هم به چاپ نرساند.ضمنا خمینی را هم راضی نماید که به همین نحو عمل نموده، دست از مبارزات و تحریکات خود بردارد» .سند شماره 51.همچنین وی به رئیس ساواک قم پیشنهاد نمود که رئیس کل ساواک (سرلشکر پاکروان) به قم آمده و جهت حل اختلافات با وی، آیت الله گلپایگانی و امام ملاقات نماید که به دلیل موضع سرسخت امام این پیشنهاد عملی نشد.در ضمن آیت الله شریعتمداری در آغاز ماه محرم چهار نفر از علمای مشهور تهران را به قم دعوت کرد و به آنان اظهار داشت که «ما [مراجع] با اعلیحضرت همایونی اختلافی نداریم، فقط با دولت اختلافی داریم که ممکن است حل شود و شما نیز این مطلب را در مجالس بگوئید» .سند شماره 52.همچنین به دستور ساواک مشهد، استاندار خراسان در ملاقاتی خصوصی و محرمانه با آیت الله میلانی از ایشان دلجویی نمود و تقاضای «رعایت کامل مصالح کشور» را کرد.سند شماره 53.ظاهرا تماس هایی نیز با مراجع و علمای نجف از طرف ساواک به عمل آمد که امام طی نامه ای ایشان را از نقشه های تفرقه افکنانه رژیم برحذر داشت.

31.بدین منظور امام نامه ای خطاب به مراجع و علمای نجف توسط آیت الله خویی فرستاد.در این نامه امام هشدار داده بود که «مراجع عظام و علماء اسلام و فضلا [ی] محترم و...مکلف هستند توجه بیشتری به وضع ایران، تنها مرکز تشیع، بفرمایند و از بست و بند و زمزمه های ناموزونی که از طرف دستگاه جبار الغا می شود احتراز نمایند» .سند شماره 54.همچنین در نامه ای خطاب به آیت الله سید احمد خوانساری در آغاز ماه محرم، از ایشان خواست تا سکوت خود را شکسته و همصدا با ایشان مردم را به قیام علیه شاه در زمان مناسب دعوت نماید.آیت الله خوانساری نیز در پاسخ، امام را از موضعگیری های تند علیه رژیم برحذر داشت و ایشان را به اتخاذ روش ارشاد و زبان نصیحت و ملایمت دعوت کرد.سند شماره 55.

امام همچنین شهید محلاتی را مامور کرد تا وعاظ تهران و سران هیات های عزادار تهران را برای مبارزه با رژیم در ماه محرم توجیه و سازماندهی کرده تا بتوان حداکثر بهره برداری های سیاسی را از آن ایام نمود.وی از خاطرات تلخ آن روزها یاد کرده و می گوید: «ما آمدیم و چند جلسه با وعاظ گرفتیم و خدا می داند که در تهران از دست روحانیون مخالف با امام چه کشیدم و چه درگیری هایی با بعضی از این علما داشتیم...به هر صورت آن سال برنامه ریزی کردیم و قرار گذاشتیم که از ابتدا داغ نیاییم که جلوی کار را بگیرند، آرام جلو بیاییم و شب های محرم را آرام برگزار کنیم تا در شب های هشتم و نهم و دهم محرم بتوانیم حرکت لازم - حد اعلای مبارزه - را داشته باشیم » .خاطرات و مبارزات شهید محلاتی، ص 48.

32.به عنوان مثال شیخ محمد مردوخ از روحانیون اهل سنت کردستان به دستور ساواک اعلامیه ای تحت عنوان «پاسخ آقای سید روح الله خمینی » منتشر نمود (سند شماره 56) که طی آن از امام (و سایر علما) به شدت انتقاد و توهین نمود و از شاه تعریف و تمجید فراوان کرد.انتشار این اعلامیه موجب بی آبرویی بیشتر مردوخ و بی اعتنایی فزاینده مردم اهل سنت به وی گردید و ساواک نیز این اعلامیه را بی نتیجه دانست «زیرا در این اعلامیه توهین به قاطبه علما با تمجید از شاهنشاه مقرون گشته و چون اهانت به قاطبه علما (نه بعضی از آنها) احساسات اکثر مردم ایران را جریحه دار و آنان را به شدت متنفر و منزجر می سازد لذا مقرون ساختن تمجید از شاهنشاه با چنین وضعی، از لحاظ روانی، موجب بی علاقگی مردم نسبت به معظم له خواهد شد» .سند شماره 57.همچنین به دستور ساواک قم، یکی از روحانیون ساواکی شب نامه هایی تحت عنوان «هیات مصلحین حوزه » انتشار می داد که مفاد آن سراسر علیه امام و سوابق خانوادگی و علمی و اخلاقی ایشان و برخی دیگر از مراجع بود (در صفحات آینده به آن خواهیم پرداخت) .

33.سند شماره 58.بر طبق این سند، ساواک برای ارزیابی موقعیت امام و سایر مراجع و علمای قم، یکی از روحانی نمایان ساواکی را به قم اعزام نمود.وی طی دیدارها و گفتگوهایی که با چند نفر از مراجع و علمای قم داشت طی نامه ای که به تاریخ 11/2/42 به یکی از مقامات ارشد ساواک نوشت اعتراف کرد که «میان آقایان علمای امروز قم...هر چند اکثرا مخالف دولت می باشند ولی از همه مشهورتر آقای خمینی است که تصادفا یکی دو ماه است ترقی غیر منتظره ای نموده و هیچ چاره ای از برای رفع خطر مخالفت های آینده ایشان نیست، مگر اینکه یکی از علمای معتدلتر...تقویت شده، دست او را از حوزه قم کوتاه کنند» .

34.سند شماره، 59; کوثر، جلد 1، ص 72.

35.صحیفه نور، ج 1، ص 80- 81.

36.البته برخی از وعاظ سرشناس مانند آقای فلسفی از این قاعده مستثنی بودند.به گفته وی «عمق فاجعه فیضیه تا آنجا بود که تا در منبرها یا مجالس نام فیضیه برده می شد صدای شیون و گریه مستمعین و حضار بلند می شد» .خاطرات و مبارزات حجة الاسلام فلسفی، ص 254.

37.شاه در سخنان خود در هتل ونک به تاریخ 26 اردیبهشت 1342 گفت: «...اگر متاسفانه لازم باشد که بگوئیم انقلاب بزرگ ما با خون یک عده بی گناه یعنی مامورین دولت و خون یک عده افراد بدبخت و گمراه متاسفانه آغشته خواهد شد.این کاری است که چاره ای نیست و خواهد شد» .اطلاعات، مورخ 28 اردیبهشت 1342.

38.سندهای شماره 60- 61.

39.سند شماره 62.رئیس کل ساواک پس از اطلاع از دستور امام طی تلگراف رمزی به کلیه ساواک های کشور دستور داد که در ایام محرم از وعاظ مراقبت کامل به عمل آمده و در صورت تحریک مردم، دستگیر و از پخش هرگونه اعلامیه و عکس امام نیز جدا جلوگیری شود و نتیجه اقدامات خود را هر روز گزارش دهند.سند شماره 63.به دنبال آن ساواک فهرست اسامی وعاظی را که قرار بود در ایام محرم به خارج از کشور بروند تهیه نمود.رئیس ساواک در پی نوشت این گزارش دستور داد که ماموران «به طرق مقتضی از فعالیت های مضر آنها جلوگیری نمایند» .سند شماره 64.شاه نیز در سفری به کرمان در روز سوم محرم همان سال (6 خرداد 1342) باردیگر به وعاظ و روحانیون هشدار داد و به آنان توهین نمود.ر.ک.به: اطلاعات، مورخ 6 خرداد 1342.

40.اطلاعات، مورخ 4 خرداد 1342.

41.کتاب بررسی و تحلیلی...جلد اول، ص 431، احضار روحانیون به ساواک را در روز 9 محرم نوشته است.

42.اشاره امام به دو چهره سرشناس و متنفذ بهایی بود: اول، حبیب الله ثابت پاسال رئیس سازمان تلویزیون ملی ایران، که مؤسسات اقتصادی بزرگ و متعددی را در اختیار داشت; دوم، دکتر عبد الکریم ایادی پزشک مخصوص و صمیمی ترین و محرمترین دوست شاه و ضمنا متنفذترین فرد کشور پس از او بود تا جایی که ارتشبد حسین فردوست او را «سلطان بدون تاج و تخت » ایران می نامد.

43.صحیفه نور، ج 1، ص 89- 90

44.سید حمید روحانی، پیشین، ص 53- 54; خاطرات و مبارزات حجة الاسلام فلسفی، ص 255.